پرسش :

با وجود اینکه انتخابات وظیفه هر ایرانی است بعضی افراد به دلیل اینکه حکومت ما حکومت شایسته ای نیست و تبعیض در جامعه وجود دارد شرکت نمی کنند چگونه می توان این افراد را توجیه کرد؟


پاسخ :
معمولاً آن هایی که در انتخابات شرکت نمی کنند، در قالب سه گروه قابل ارزیابی اند: عده ای بر اثر مخالفت با نظام، هرگونه عملی که موجب تقویت نظام شود را نفی می کنند و از آنجایی که انتخابات نیز موجب مشروعیت بخشی به نظام کنونی خواهد شد ، طبیعتاً در آن شرکت نمی کنند. عده ای نیز بر اثر تبلیغات سوء شرکت نمی کنند که عدم شرکتشان، نه به خاطر مخالفت با نظام ، بلکه تحت تأثیر تبلیغات منفی گروه اول می باشد . گروه سوم نیز بر اساس بی توجهی و شاید هم ناآگاهی سیاسی در انتخابات شرکت نمی کنند چون به اهمیت این شرکت واقف نیستند.
 
بی تفاوتی سیاسی:
در علوم سیاسی پدیده ای را که در مقابل مشارکت سیاسی مطرح می کنند، بی تفاوتی سیاسی(Political Apathy) نام دارد. البته بعضی نیز آن را بی اعتنایی، کناره گیری یا عزلت سیاسی نیز ترجمه کرده اند. در مورد علل پیدایش این نوع بی تفاوتی، بحث گسترده ای وجود دارد که بیشتر در روانشناسی سیاسی مورد توجه قرار می گیرد. با این حال گفته می شود در مجموع، سه دسته عوامل روانشناسانه، اقتصادی_ اجتماعی و سیاسی در پیدایش این وضعیت مؤثرند.
از نظر روانشناسی مشاهده شده که در شرایطی که افسردگی، احساس یأس و احساس تنهایی در میان عامه مردم یا بخش هایی از آن ها گسترش پیدا کند، عزلت سیاسی و بی تفاوتی سیاسی نیز پدید می آید.

در خصوص عوامل اقتصادی و اجتماعی، معمولاَ مشاهده شده که افزایش میزان آموزش، بالا رفتن آگاهی های سیاسی، افزایش ثروت و شهرنشینی و بالاخره افزایش دسترسی به ارتباطات، میزان بی تفاوتی سیاسی را کاهش می دهد. از نظر سیاسی نیز معمولاً در رژیم هایی که مشارکت سیاسی تشویق نمی شود و با تشکیل گروه ها و نهادهای مستقل مخالفت می شود، مشارکت سیاسی نیز محدود است.[1]

با توجه به نکات ذکر شده می توان نتیجه گرفت که علت اصلی کناره گیری بخشی از مردم، بی تفاوتی سیاسی است که این بی تفاوتی، محصول عوامل روانی، اقتصادی و سیاسی می باشد. با این حال، می توان بخشی از همین مخالفین را با استدلال، راضی به شرکت در انتخابات کرد.

اول: ابتداء باید این گونه افراد را با ادلّه صحیح، قانع کرد که منکر برخی بی عدالتی ها و تبعیض ها در سطوح جامعه نیستیم، اما باید توجه داشت که این تبعیض ها در نظام اسلامی یک امر ناخواسته و تحمیلی است که باید با آن برخورد شود. علت اصلی شکل گیری نظامی به نام «جمهوری اسلامی ایران» ایجاد و اجرای عدالت است. حال اگر در برخی سطوح جامعه ما، برخی از مدیران تبعیضات ناروایی را اِعمال می کنند، این مسئله را نباید به تمام ارکان نظام تسرّی داد. قطعاً، مسئولین درجه اول نظام، از این اتّهام مبری هستند و تمام تلاش و سعی آنان بر رفع تبعیض و بی عدالتی در جامعه استوار شده است.

دوم: در مرحله بعد باید به این گونه افراد گفت که بر فرض هم ایراداتی بر حکومت وارد باشد. تبعیض در آن وجود داشته باشد، آیا این امر موجب خواهد شد تا از حق قانونی و ملّی خود که همانا شرکت در انتخابات و استیفای حقوق خود است، بگذریم؟! اصلاً در یک جامعه ای _ بر فرض _ تبعیض وجود داشته باشد، در این صورت شرکت در انتخابات امری لازم است چرا که می توانیم با انتخاب انسان های شایسته، مدیران ناصالح و غیر متعهد را کنار بزنیم و حکومت شایسته ای را بر روی کار آوریم. آیا با کناره گیری از انتخابات و با شرکت نکردن در انتخابات، مشکلات حکومت حل می شود؟! آیا با عدم حضور ما در صحنه، آن عده از مدیران ناصالح با دلگرمی بیشتر، به تبعیض های ناروای خود ادامه نخواهند داد؟

سوم: باید به آن هایی که به بهانه های مختلف در انتخابات شرکت نمی کنند، متذکر شد که شرکت در انتخابات یک حق و یک وظیفه ملی و اسلامی است و بی تفاوتی در مقابل این حق، خیانت به اسلام و کشور است. همانطوریکه حضرت امام خمینی (ره) معتقدند که: «باید ملّت شریف بدانند که انحراف از این امر مهم اسلامی [انتخابات] خیانت به اسلام و کشور است و موجب مسئولیت عظیم است»[2].

چهارم: باید از منظر «شرعی» به آنان خاطر نشان کرد که شرکت در انتخابات یک امر شرعی و دینی است و شرکت نکردن در آن حرام است. این سخن را می توان با استناد به کلام برخی از بزرگان بیان نمود. به عنوان نمونه حضرت امام (ره) معتقدند که: «باید همه شما، همه ما، زن و مرد، هر مکلّف، همان طور که باید نماز بخواند، همان طور باید سرنوشت خودش را تعیین کند»[3]. همین طور می توان به فتوای بسیاری از مراجع کنونی اشاره نمود که در آستانه هر انتخاباتی در نظام جمهوری اسلامی ایران، مقلّدان خود و عموم مردم را به شرکت در این امر فرا می خوانند و این مسئله را یک تکلیف شرعی و دینی قلمداد می نمایند.

پنجم: یک جهت قضیه هم به خود مسئولین و همه دلسوزان نظام برمی گردد. اگر فضای کشور در آستانه هر انتخاباتی، سالم و رقابتی باشد و اگر این فضا، آرام و دلنشین باشد و مردم هم احساس کنند که رأی آنان نافذ و مؤثر است، قطعاً بسیاری از مردم به سمت شرکت در انتخابات تشویق خواهند شد. حضرت آیت الله خامنه ای، در این مورد می گویند: «... کاری کنیم که فضای کشور در آستانه انتخابات، یک فضای معتدل، آرام و دلنشین باشد، تا مشوق مردم برای انتخابات شود»[4]. بی گمان؛ هروقت فضای کشور در آستانه انتخابات، سالم و غیر مسموم باشد، رغبت مردم برای شرکت در این امر مهم بیش از پیش خواهد بود.

اما باید دانست برخی هم که از اساس با این نظام مخالفند و با هرگونه عمل که موجب تقویت و تحکیم و نظام جمهوری اسلامی شود، مخالفند با هیچ استدلال و منطقی، راضی به شرکت در انتخابات نخواهند شد و طبیعتاً بحث و مناظره با این گونه افراد، غیر مؤثر و بیهوده است.
 
منابع برای مطالعه بیشتر:
1. انتخابات و مردم، علی شیرازی، مؤسسه فرهنگی خادم الرضا، قم، 1382.
2. انتخابات ریاست جمهوری؛ مظهر اقتدار ملّی، گروه تحقیق دفتر سیاسی سازمان عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی، تهران، 1380.
 
پی نوشت ها:
[1]. انتخابات ریاست جمهوری؛ مظهر اقتدار ملی، گروه تحقیق دفتر سیاسی سازمان عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی، چاپ اول، 1380، صص 21-23.
[2]. صحیفه نور، ج 12، ص 3.
[3]. پیشین، ج 15، ص 168.
[4]. روزنامه کیهان، 1383/6/9.

منبع: مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه علمیه قم